Gistermorgen kwamen via WhatsApp appjes binnen van dochter Laura die ik vlot beantwoordde. Toen ik terugging naar de contactenlijst en op haar profielfoto klikte zag ik wat ik al lang wist: een prachtige dame die goed weet wat ze wil. Mijn ogen prikten, want ik voelde direct een leegte. Vervolgens klikte ik op de foto van mijn jongste dochter Eline. Een mooie sterke vrouw, pittig en slim. De prikkende ogen resulteerden in rollende tranen over mijn wangen, maar wat was er nu aan de hand?

Deze leegte is complex, maar telkens voelbaar. Mijn verdriet bestaat vaak uit het gegeven dat Jeanet, de moeder van mijn dochters hen niet meer ziet opgroeien tot prachtige jonge vrouwen. Hun enthousiasme voor het leven en vele dingen is geweldig en fijn om mee te maken. Maar die leegte, dat ‘er niet meer zijn’, denderde weer door mijn gevoel. Jeanet ziet niets van al dit moois, of toch wel? Vanuit een ander universum? Ik weet stiekem dat ze meekijkt en intens en met trots geniet.

Ik dank Jeanet zowat elke dag dat we het samen aandurfden om kinderen te ‘maken’ en dat deze meiden een voortzetting van haar leven inhouden. Dat gegeven houdt me ongetwijfeld overeind en geeft me kracht. Mijn tranen droogden op; ik krijg weer lucht, maar zucht… het valt niet mee.

Er zijn vele quotes te vinden over ‘The Garden of Life’, maar daar wil ik het nu niet over hebben. Ik wil wel schrijven over Het Leven, wat vaak zo grillig kan verlopen, maar ook net zo vaak mooie momenten laat meemaken. Zoals je eerste kind, trouwen, een afgeronde opleiding, of je eerste eigen woning.

Ik kijk nu veel minder achterom en herbeleef dan een grillig verloop van mijn eigen leven met veel tegenslag & zwaar verlies, met gepaste triomf & mooie resultaten, met groot verdriet & veel liefde. Verdriet heeft een plek gekregen. Zo heet dat dan. De pijn is afgenomen en liefdevolle herinneringen trekken de meeste aandacht.

Zeven jaar weduwnaar; het gaat wennen. Nee, niet echt, want alle jaarlijks terugkerende gebeurtenissen roepen herinneringen op over Jeanet, de moeder van Laura & Eline. Dat proces is niet meer heftig; gewoon even een gedachte. Aan vroeger en kijkend naar mijn dochters voel ik trots. Jeanet heeft me 2x mooi nieuw leven gegeven.

Ze staan midden in het leven, maken veel mee, genieten van de goede momenten, maar dragen ook op hun eigen manier het grote verlies. Toch ben ik elke dag trots op hen en misschien zeg ik dat te weinig tegen ze. Door erover na te denken en te schrijven zie ik The Garden of Life als een tuin met hier en daar wat onkruid, maar ook met vele prachtige bloemen en planten. En bomen die tot de hemel lijken te reiken. En vogels die smeken om wat vogelzaad. En het Leven gaat verder. Dat is mooi!

Happy Sunday!

Het overlijden van Jeanet zit ons nog vers in het geheugen, maar het veroorzaakte grote verdriet is hier op Curaçao wat milder geworden. Het lijkt dan op een stukje acceptatie, een beetje meer verwerking. Ondanks de gevoelsmatige vooruitgang wordt toch een soort van amputatie ervaren op momenten dat we met zijn drietjes ergens zijn. Gezellig shoppen in Willemstad, dineren aan de waterkant van Bistro Le Clochard, of lekker chillen aan het strand van Porto Mari. Het gemis van Jeanet is overal voelbaar. Jeanet is drie keer op dit eiland geweest. Met mij, met ons (2007).
We willen vooruit; we moeten vooruit. Ons eigen leven verder vervolgen. Nu in het rustige Grote Berg. Ook ons hondje Luna vervolgt haar weg. Alsof er niets aan de hand is.

Ik wil mijn gevoelens verwoorden met een gedicht uit een boek (“Omdat weggaan niet bestaat”) wat Jeanet vijf dagen voor haar sterven van haar vriendin Riet Mangnus kreeg…

Nu laat ik je los

Nu laat ik je los,
zoveel losser dan ik wil.
Ik zie je langzaam gaan,
mijn God, wat wordt het stil.
Stiller dan de nacht
die door de ramen kruipt
Killer dan de ochtenddauw
die zacht de tuin in sluipt
Leger dan een lege doos.
Donker zonder zon.
Ik heb je laten gaan
omdat ik niet anders kon.

Jeanet overleed op 7 oktober 2010, 07:15u aan de gevolgen van kanker.

De regen valt weer hoorbaar op het platte dak van de tuinkamer, ondanks de zorgvuldige aangebrachte geluidsisolatie. Dit noemen ze winter; de winter van 2012 om precies te zijn. De wind doet ook zijn best om deze maandagavond saai te laten overkomen. Wind, regen, koude en vermoeidheid. Geestelijk moe, maar mijn verstand vertelt me dat ik verder moet wandelen, samen met onze dochters. Ik schrijf O N Z E, omdat Laura en Eline de dochters zijn van Jeanet & Ad.
Ik voel me erg alleen, maar ik ben helemaal niet alleen. Ik voel me ontzettend moe, maar ik kan rustig verder lopen. Er is dan ook niemand die werkelijk aanvoelt waar het allemaal omdraait bij het verwerken van het verlies van een dierbare. Tenzij het een kind betreft wat haar moeder heeft verloren, of een man die zijn vrouw heeft verloren.
Een winter van niks lijkt dan ook de neerslachtigheid te doen toenemen. Ik wil hiertegen vechten, maar deze strijd kost veel energie. Als dan ineens de zon weer schijnt, voelen we levensenergie stromen en het teveel delen we weer uit. Tijdens een lange boswandeling met hond Luna, of gewoon tijdens het even ‘uit eten’ bij de McDon. Laat de zon maar schijnen, een paar keer per week, dan kunnen we verder lopen in dit leven vol met verlies en liefde.

Een tijd geleden was ik weer ‘lukraak’ aan het Googlelen (ja, dat is echt een werkwoord geworden!) en kwam mijn eigen weblog over Jeanet Visser tegen op een professionele website, genaamd ‘Zet je leven weer op de rails‘. Deze site houdt zich actief bezig met het aanbieden van praktische hulp en deskundige begeleiding bij het rouwen na het overlijden van een dierbare. Deze periode zit vol met gevoelens als eenzaamheid, verdriet, boosheid en angst.
Ik vond het heel bijzonder en treffend om mijn geschrijf elders vermeld te zien staan. Er blijkt altijd behoefte te zijn aan mensen die (kunnen) schrijven over verlies en rouwverwerking, want niet iedereen is in staat om zijn of haar gevoelens met gebruikmaking van de juiste woorden op papier te zetten.

De gevonden pagina somt een aantal blogs op, waaronder die van Jeanet Visser. Dit ‘algemeen bekendmaken’ doet me goed, al geeft het dan een klein houvast.

Pasen staat spreekwoordelijk voor Nieuw Begin, maar pijn en verdriet werden opnieuw intens voelbaar. Ik had vrijdag en zaterdag nog wat ‘Paas’-lekkernijen gehaald: Paas- en suikerbrood, ingrediënten voor een koude schotel en lekkere chocolade (voor dochters) uit een echte chocolaterie. Dan ben je zo bezig met het Paasontbijt en voel ik de afwezigheid van Jeanet. Een Nieuw Begin, maar dan zonder Jeanet. Ik houd me vast aan de positieve instelling van Laura & Eline, aan hun veerkracht, aan hun liefde voor elkaar en voor mij. De Paas periode bleek dus ook een strijd rondom gevoelens te zijn, over boosheid en verdriet, over liefde en verlies.
Als Jeanet mee zou kijken, zou ze naar mijn gevoel heel tevreden kunnen zijn: de in gang gezette uitvoering van activiteiten rondom Emigratie naar Curaçao (lees: Curaçao) houdt ons drieën op een enorm positieve manier bezig. Ze ruimen de zolder op, schuren hout, helpen mee en zien de toekomst met vreugde tegemoet. Deze omwenteling had ik een 1/2 jaar geleden NIET kunnen bedenken, maar ik voel dat het goed is.

Rouwverwerking blijkt even complex alswel sterk wisselend voor mij te zijn. Het ene moment strijk ik fanatiek een bult wasgoed weg, het andere moment rollen de tranen vrij over mijn wangen en snotter ik twee zakdoekjes vol. Gevoelsmatig lijk ik al een aantal fases te hebben doorlopen, maar andere fases zoals die van verdriet, blijven unaniem op de voorgrond.
Aanvaarden van het overlijden van Jeanet was iets wat begin dit jaar al voorzichtig in gang gezet werd. Het terminaal ziek zijn hield me vanaf februari voortdurend bezig, wetend dat ik ooit weduwnaar zou worden. Als accepteren voor mij nagenoeg afgerond lijkt te zijn, ontstaat er meer ruimte voor het uiten en verwerken van verdriet. Hier voel ik mij goed bij; ook al komt het verdriet tot uiting bij één of andere lunchafspraak, in de file, tijdens het strijken. Het maakt mij allemaal niets uit.
Wat ik verder nog heel moeilijk vind is het doorlopen van de fase van ‘het aanpassen van verwachtingen, ideeën en opvattingen over de toekomst en het leven’. Lees anders verder op: gezondheidsplein. Dit is zo heftig en zwaar en juist dubbelzwaar bij het hebben van kinderen. Gevoelens kunnen niet langer meer gedeeld worden met Jeanet en samen opvoeden houdt nu in dat ik probeer om in goed overleg met beide dochters te komen tot een begrips- en liefdevolle opvoeding.
Een oude dag zonder Jeanet lijkt mij als een boom zonder blad. Ik moet een nieuw blad gaan zoeken. Simpel. Met de kinderen alleen op vakantie gaan lijkt me nogal zwaar, deels leeg en heel anders. Ik wil straks (volgend jaar?) een nieuwe invulling vinden om mijn leven weer meer inhoud te geven. Maar juist dankzij kinderen heeft mijn leven extra zin en het is dan ook een sterk houvast: Jeanet leeft voort in Laura en Eline. Het gegeven houdt mij heel goed op de been en laat me vlot een aantal fases doorlopen. Ik blijf en dat is heel begrijpelijk (!) voorlopig steken in de fase van verdrietverwerking.

Efficiënt werken: tijdens het kokkerellen dekte ik de tafel… voor drie personen en gaf mezelf een plaatsje aan het hoofd, zodat Laura en Eline links en rechts van mij konden zitten. De meiden waren elders in huis aan het spelen en hadden vrijaf gekregen. Vanavond maakte ik een heerlijk gerecht voor ons. Pasta, vermengd met gebakken stukjes spek, verse bladspinazie en een pakje Boursin. ‘Smak-smak’ noemde Jeanet dit lekkere gerecht en ik heb de meiden zien smullen. Tijdens het eten vond ik het gaandeweg steeds moeilijker worden en barstte opnieuw in huilen uit. Het gemis van Jeanet nam weer grote vormen aan en troostend legden Laura en Eline hun handen in de mijne. De band was voelbaar sterker geworden en ik vertelde hen heel blij te zijn met de meiden, deze speciale band en alle mooie herinneringen aan Jeanet. Ik voelde ook heel goed aan dat er nog veel op ons af gaat komen en daar moeten we doorheen. We willen er niet omheen. Verdriet slijt niet, verdriet verwerk je niet, maar verdriet blijft bij je in een laatje en datzelfde laatje kan op onverwachte momenten (zelfs na 28 jaar) openspringen, waarna de tranen vrij kunnen gaan rollen. Emoties. Het lucht op. Wat later op de avond lachen we weer samen. Het voelt goed.

Vanmorgen was ik al vroeg wakker en ging op de rand van het bed zitten aan de kant waar vroeger Jeanet lag. Het leek erop dat ik ging mediteren, maar spoedig nam Het Verdriet compleet bezit van mij en tranen kwamen weer tevoorschijn. Hoeveel tranen kun je maken na het overlijden van je partner? Genoeg, want vier uur later bevond ik mij in de 24-uurs kamer, waar Jeanet ligt opgebaard. Ze ligt er mooi en vredig bij, maar ik kreeg het opnieuw heel erg moeilijk. Ik weet en besef dat ik hier doorheen moet.
Vanavond komen de eerste ‘gasten’ en ben ik van 18:30u tot 20:00u ‘gastheer’. Het is dan ook heel bijzonder: afscheid nemen van je dierbare, die daar in een prachtige witte kist (haar wens!) ligt.